Η ωχρά κηλίδα βρίσκεται στο κέντρο του αμφιβληστροειδούς χιτώνα, ο οποίος είναι ένας φωτοευαίσθητος ιστός στο πίσω τμήμα του οφθαλμού. Ο αμφιβληστροειδής μετατρέπει φωτεινά ερεθίσματα και εικόνες σε ηλεκτρικά σήματα και στη συνέχεια στέλνει αυτά τα σήματα μέσω νευρικών οδών στον εγκέφαλο.
Ηλικιακή Εκφύλιση Ωχράς Κηλίδας και Κεντρική όραση
Η ΗΕΩ επηρεάζει την ωχρά κηλίδα, καταστρέφοντας προοδευτικά την οξεία, κεντρική όραση. Η κεντρική όραση είναι απαραίτητη για να βλέπει κανείς καθαρά τα αντικείμενα και είναι βασική για καθημερινές δραστηριότητες, όπως είναι το διάβασμα και η οδήγηση. Σε μερικές περιπτώσεις η ΗΕΩ εξελίσσεται τόσο αργά που οι ασθενείς παρατηρούν ελάχιστη αλλαγή στην όρασή τους ενώ αντίθετα σε άλλες περιπτώσεις η πάθηση εξελίσσεται πολύ πιο γρήγορα και μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια της κεντρικής όρασης και στους δύο οφθαλμούς. Η ΗΕΩ είναι η συχνότερη αιτία απώλειας της όρασης σε άτομα μεγαλύτερα των 60 ετών στο δυτικό κόσμο και εμφανίζεται σε δύο μορφές: την υγρή και την ξηρή.
Χαρακτηριστικά υγρής Ηλικιακής Εκφύλισης της Ωχράς Κηλίδας
Η υγρή ΗΕΩ, που αποτελεί και την πιο σοβαρή μορφή της νόσου, εμφανίζεται όταν ανώμαλα παθολογικά αγγεία αρχίζουν να σχηματίζονται κάτω από την ωχρά. Αυτά τα παθολογικά νέα αγγεία είναι πολύ εύθραυστα και πολύ συχνά εμφανίζουν διαρροή αίματος και υγρού. Η συλλογή αίματος και υγρού ανασηκώνει την ωχρά από τη φυσιολογική της θέση στο πίσω τμήμα του οφθαλμού με αποτέλεσμα η βλάβη στην ωχρά να εξελίσσεται πολύ γρήγορα. Στην υγρή ΗΕΩ η πτώση της κεντρικής όρασης εμφανίζεται πολύ γρήγορα. Η υγρή ΗΕΩ είναι επίσης γνωστή και ως προχωρημένη ΗΕΩ, ενώ δεν έχει στάδια όπως η ξηρή ΗΕΩ.
Ένα πρώιμο σύμπτωμα της υγρής ΗΕΩ είναι ότι οι ευθείες γραμμές εμφανίζονται κυματιστές. Αν κάποιος παρατηρήσει τέτοιες αλλαγές στην όρασή του, θα πρέπει επειγόντως να απευθυνθεί σε οφθαλμίατρο για ολοκληρωμένη εξέταση, η οποία να περιλαμβάνει και εξέταση του βυθού μετά από διαστολή της κόρης (βυθοσκόπηση).
Χαρακτηριστικά ξηρής Ηλικιακής Εκφύλισης της Ωχράς Κηλίδας
Η ξηρή ΗΕΩ εμφανίζεται όταν τα φωτοευαίσθητα κύτταρα στην ωχρά κηλίδα καταστρέφονται σιγά – σιγά, έτσι ώστε σταδιακά να μειώνεται η όραση στους οφθαλμούς με την πάθηση. Καθώς η ξηρή ΗΕΩ χειροτερεύει είναι δυνατόν οι ασθενείς να παρατηρήσουν ένα θολό σημείο στο κέντρο της όρασής τους. Με την πάροδο του χρόνου, οι λειτουργίες της ωχράς κηλίδας μειώνονται και συνεπώς η κεντρική όραση χάνεται στους προσβεβλημένους οφθαλμούς.
Το πιο κοινό σύμπτωμα της ξηρής ΗΕΩ είναι η ελαφρώς θολωμένη όραση. Είναι πιθανόν να υπάρχει δυσκολία στην αναγνώριση προσώπων ή να χρειάζεται περισσότερο φως για το διάβασμα ή για άλλες δραστηριότητες. Η ξηρή ΗΕΩ, κατά κανόνα, επηρεάζει και τους δύο οφθαλμούς, αλλά η απώλεια της όρασης μπορεί να προηγηθεί στον έναν οφθαλμό.
Ένα από τα πιο κοινά πρώιμα στοιχεία της ξηρής ΗΕΩ είναι τα ντρούζεν (drusen).
Χαρακτηριστικά των ντρούζεν
Τα ντρούζεν είναι κιτρινωπές εναποθέσεις κάτω από τον αμφιβληστροειδή. Παρατηρούνται συχνά σε άτομα άνω των 60 ετών. Ο οφθαλμίατρος μπορεί να βρει τα ντρούζεν με εξέταση του βυθού μετά από διαστολή της κόρης (βυθοσκόπηση).
Τα ντρούζεν από μόνα τους δεν προκαλούν συνήθως απώλεια της όρασης. Στην πραγματικότητα οι επιστήμονες δεν είναι σίγουροι για το ποια ακριβώς είναι η σύνδεση ανάμεσα στα ντρούζεν και την ΗΕΩ, αλλά είναι βέβαιο ότι μια αύξηση στον αριθμό ή το μέγεθος των ντρούζεν αυξάνει τον κίνδυνο ενός ατόμου να αναπτύξει προχωρημένη υγρή ή προχωρημένη ξηρή ΗΕΩ. Αυτές οι καταστάσεις μπορεί να προκαλέσουν σοβαρή απώλεια της όρασης.
Τα τρία στάδια της ξηρής Ηλικιακής Εκφύλισης της Ωχράς Κηλίδας
Η ξηρή ΗΕΩ έχει τρία στάδια, που μπορούν να παρουσιαστούν είτε στον έναν είτε και στους δύο οφθαλμούς:
1. Πρώιμη ξηρή ΗΕΩ.
Άτομα με αυτή την μορφή παρουσιάζουν είτε πολλά μικρά ντρούζεν, είτε λίγα ενδιάμεσα ντρούζεν. Σε αυτό το στάδιο δεν υπάρχουν συμπτώματα, ούτε απώλεια της όρασης.
2. Ενδιάμεση ξηρή ΗΕΩ.
Άτομα με αυτή την μορφή παρουσιάζουν είτε πολλά ενδιάμεσα ντρούζεν είτε ένα ή περισσότερα μεγάλα ντρούζεν. Μερικοί άνθρωποι παρατηρούν ένα θαμπό σημείο στο κέντρο της όρασής τους. Πιθανόν να χρειάζονται περισσότερο φως για το διάβασμα ή άλλες δραστηριότητες.
3. Προχωρημένη ξηρή ΗΕΩ.
Εκτός από τα ντρούζεν, άτομα με αυτή τη μορφή έχουν βλάβες στα φωτοευαίσθητα κύτταρα και στους υποστηρικτικούς ιστούς στην περιοχή του κεντρικού αμφιβληστροειδούς. Αυτές οι βλάβες προκαλούν ένα σκοτεινό σημείο στο κέντρο της όρασης. Με την πάροδο του χρόνου, αυτό το σημείο μπορεί να γίνεται πιο εκτεταμένο και σκοτεινότερο και πιθανόν να υπάρχει δυσκολία στην αναγνώριση προσώπων.
Αν υπάρχει απώλεια της όρασης από ξηρή ΗΕΩ στο έναν μόνο οφθαλμό, ενδεχομένως να μην παρατηρηθούν αλλαγές στη συνολική όραση. Με τον άλλον οφθαλμό να βλέπει καθαρά, οι ασθενείς μπορούν ακόμη να οδηγούν, να διαβάζουν και να διακρίνουν μικρές λεπτομέρειες. Οι ασθενείς ίσως να αντιληφθούν τις αλλαγές μόνον όταν η ΗΕΩ προσβάλλει και τους δύο οφθαλμούς. Στην περίπτωση που κάποιος αντιληφθεί θάμπωμα στην όρασή του, θα πρέπει να επισκεφθεί τον οφθαλμίατρο για μία ολοκληρωμένη οφθαλμολογική εξέταση, η οποία θα συμπεριλαμβάνει βυθοσκόπηση.
Συνηθισμένη μορφή Ηλικιακής Εκφύλισης της Ωχράς Κηλίδας
Η ξηρή μορφή είναι πολύ πιο συχνή. Αν εξετάσουμε την ενδιάμεση και την προχωρημένη ΗΕΩ συνολικά, περισσότερο από το 85% των ασθενών θα έχει ξηρή μορφή. Παρόλα αυτά αν εξετάσουμε μόνο την προχωρημένη ΗΕΩ, περίπου τα δύο τρίτα των ασθενών θα έχουν την υγρή μορφή. Επειδή η σημαντική απώλεια της όρασης παρουσιάζεται στα άτομα που έχουν προχωρημένη ΗΕΩ, είναι φανερό ότι η υγρή μορφή ευθύνεται για απώλεια όρασης πολύ περισσότερο από την ξηρή μορφή.
Μετατροπή της ξηρής Ηλικιακής Εκφύλισης της Ωχράς Κηλίδας σε υγρή
Όλα σχεδόν τα άτομα με υγρή μορφή είχαν ξηρή αρχικά. Η ξηρή μορφή είναι δυνατόν να προχωρήσει και να προκαλέσει απώλεια όρασης, χωρίς να μετατραπεί σε υγρή. Η ξηρή μορφή όμως μπορεί να μετατραπεί ξαφνικά σε υγρή, ακόμη και όταν βρίσκεται στα πρώιμα στάδια. Κανείς δεν μπορεί να πει με ακρίβεια αν και πότε η ξηρή μορφή θα μετατραπεί σε υγρή.
Ξηρή ή υγρή προχωρημένη Ηλικιακή Εκφύλιση της Ωχράς Κηλίδας;
Η υγρή μορφή είναι εξ ορισμού προχωρημένη ΗΕΩ. Τόσο η υγρή μορφή όσο και η προχωρημένη ξηρή μορφή θεωρούνται μορφές προχωρημένης ΗΕΩ. Απώλεια όρασης μπορεί να προκύψει και στις δύο αυτές μορφές. Στις περισσότερες περιπτώσεις μόνο η προχωρημένη ΗΕΩ μπορεί να προκαλέσει απώλεια όρασης. Άτομα που παρουσιάζουν προχωρημένη ΗΕΩ στον έναν οφθαλμό, διατρέχουν ιδιαίτερα υψηλό κίνδυνο να εμφανίσουν προχωρημένη ΗΕΩ και στον άλλον οφθαλμό.
Κίνδυνος για Ηλικιακή Εκφύλιση της Ωχράς Κηλίδας – Προχωρημένη ηλικία
Ο μεγαλύτερος παράγοντας κινδύνου είναι η προχωρημένη ηλικία. Παρότι η ΗΕΩ μπορεί να εμφανιστεί ακόμη και στη μέση ηλικία, πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι άτομα άνω των 60 ετών, διατρέχουν σαφώς υψηλότερο κίνδυνο σε σχέση με τις άλλες ηλικιακές ομάδες. Για παράδειγμα, μια μεγάλη μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο κίνδυνος εμφάνισης ΗΕΩ στη μέση ηλικία είναι 2%, ενώ πάνω από την ηλικία των 75 ετών αυτός ο κίνδυνος γίνεται 30%.
Άλλοι παράγοντες κινδύνου είναι:
- Κάπνισμα:Αυξάνει τον κίνδυνο για ΗΕΩ.
- Παχυσαρκία: Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι πιθανόν να αυξάνει τον κίνδυνο μετάβασης από τα πρώιμα στάδια στα προχωρημένα.
- Φυλή: Η λευκή φυλή παρουσιάζει πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες για απώλεια όρασης.
- Οικογενειακό ιστορικό: Όσοι έχουν συγγενείς πρώτου βαθμού με ΗΕΩ, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο.
- Φύλο: Οι γυναίκες φαίνεται να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο.
Τρόπος ζωής που μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο ανάπτυξης ΗΕΩ:
- Υγιεινή διατροφή με πολλά πράσινα λαχανικά και ψάρια.
- Διακοπή καπνίσματος.
- Διατήρηση αρτηριακής πίεσης σε φυσιολογικά επίπεδα.
- Διατήρηση βάρους σε φυσιολογικά επίπεδα.
- Άσκηση.
Τα συμπτώματα της Ηλικιακής Εκφύλισης της Ωχράς Κηλίδας
Η ΗΕΩ (τόσο η ξηρή όσο και η υγρή μορφή) δεν προκαλεί πόνο.
Ξηρή μορφή:
Το πιο συνηθισμένο πρώιμο σύμπτωμα είναι η θαμπή όραση. Καθώς λιγότερα κύτταρα στην ωχρά λειτουργούν σωστά, οι ασθενείς διακρίνουν λιγότερο καθαρά λεπτομέρειες μπροστά τους όπως είναι πρόσωπα ή λέξεις σε ένα βιβλίο. Συχνά αυτή η θαμπή όραση βελτιώνεται όταν χρησιμοποιηθεί έντονο φως. Αν η καταστροφή των κυττάρων της ωχράς επεκταθεί, οι ασθενείς παρατηρούν ένα μαύρο σημείο στο κέντρο της όρασής τους, το οποίο με την πάροδο του χρόνου επεκτείνεται.
Υγρή μορφή:
Το κλασσικό πρώιμο σύμπτωμα είναι το να βλέπει κανείς τις ευθείες γραμμές κυματιστές. Αυτό είναι αποτέλεσμα της συσσώρευσης υγρού, το οποίο προέρχεται από τη διαρροή των παθολογικών νέων αγγείων. Ένα κεντρικό μαύρο σημείο αναπτύσσεται και στην υγρή μορφή, οδηγώντας σε απώλεια της κεντρικής όρασης.
Διάγνωση της Ηλικιακής Εκφύλισης της Ωχράς Κηλίδας
Ο οφθαλμίατρός σας μπορεί να υποπτευθεί την ΗΕΩ, αν ο ασθενής είναι πάνω από 60 ετών και παρουσιάζει πρόσφατες αλλαγές στην κεντρική όραση. Για να διερευνήσει τα σημεία της πάθησης, είναι απαραίτητο να διαστείλει (μυδριάσει) τις κόρες των ματιών με σταγόνες. Αυτό επιτρέπει εξέταση της ωχράς κηλίδας με λεπτομέρεια.
Η ΗΕΩ διαγιγνώσκεται κατά τη διάρκεια μιας ολοκληρωμένης οφθαλμολογικής εξέτασης, η οποία περιλαμβάνει:
- Μέτρηση οπτικής οξύτητας: Πόσο καλά βλέπει ο ασθενής τους αριθμούς που προβάλλονται σε έναν πίνακα.
- Βυθοσκόπηση: Οι κόρες των οφθαλμών διαστέλλονται με τη χρήση σταγόνων και ο οφθαλμίατρος χρησιμοποιεί έναν ειδικό μεγεθυντικό φακό για να εξετάσει λεπτομέρειες στην ωχρά κηλίδα, το οπτικό νεύρο και τον αμφιβληστροειδή γενικότερα. Μετά την εξέταση και μέχρι να περάσει η επίδραση των σταγόνων, η κοντινή όρασή μπορεί να παραμείνει θαμπή για λίγες ώρες.
Επιπρόσθετα, ο οφθαλμίατρός σας, μπορεί να ζητήσει περαιτέρω εξετάσεις για να εκτιμήσει καλύτερα την κατάσταση των οφθαλμών του ασθενούς. Κατά τη διάρκεια της εξέτασης, μπορεί να χρησιμοποιήσει το δίκτυο Amsler, ένα καρτελάκι με μικρά τετράγωνα που θυμίζει σκακιέρα. Ο κάθε οφθαλμός εξετάζεται ξεχωριστά και ζητείται από τον ασθενή να παρατηρήσει τις ευθείες γραμμές και να προσέξει αν γίνονται κυματιστές ή αν κάποιες γραμμές και κάποια τετραγωνάκια λείπουν από το δίκτυο. Αυτά είναι συμπτώματα ΗΕΩ.
Εκτυπώστε τώρα τον δικό σας πίνακα Amsler Grid για να το χρησιμοποιήσετε στο σπίτι.
Μία άλλη εξέταση, που ζητείται συχνά σε ασθενείς με ΗΕΩ, είναι η φλουοροαγγειογραφία. Σε αυτήν την εξέταση γίνεται ενδοφλέβια ένεση μιας ειδικής χρωστικής στο χέρι και στη συνέχεια φωτογραφίζεται η κυκλοφορία του αίματος στο βυθό του οφθαλμού. Έτσι μπορεί ο οφθαλμίατρος να δει τα αγγεία που διαρρέουν. Άλλες εξετάσεις που μπορεί να ζητηθούν είναι η αγγειογραφία με ινδοκυανίνη (μια διαφορετική χρωστική από αυτήν που χρησιμοποιείται στη φλουοροαγγειογραφία), και η τομογραφία οπτικής συνοχής, μια εξέταση που είναι γνωστή και ως OCT από τα αρχικά των αγγλικών λέξεων OpticalCoherenceTomography.
Θεραπεία της υγρής Ηλικιακής Εκφύλισης της Ωχράς Κηλίδας
Η υγρή μορφή μπορεί να αντιμετωπισθεί με θερμικό λέιζερ, φωτοδυναμική θεραπεία ή ενέσεις στον οφθαλμό. Καμία από αυτές τις θεραπείες δεν προσφέρει απόλυτη ίαση και η πάθηση είναι δυνατόν να εξελιχθεί παρά τη θεραπεία.
Θερμικό λέιζερ
Αυτή η θεραπεία χρησιμοποιεί ένα θερμικό λέιζερ, για να καταστρέψει τα παθολογικά αγγεία. Επειδή, όμως, την ίδια στιγμή καταστρέφεται και φυσιολογικός ιστός, ο οποίος βρίσκεται πάνω από τα παθολογικά αγγεία, η θεραπεία αυτή σήμερα χρησιμοποιείται εξαιρετικά σπάνια, και μόνο στις περιπτώσεις που τα παθολογικά αγγεία βρίσκονται μακριά από το κέντρο του αμφιβληστροειδούς.
Φωτοδυναμική θεραπεία
Ένα φάρμακο που ονομάζεται βερτεπορφίνη, εγχέεται ενδοφλέβια. Στη συνέχεια, μέσω της κυκλοφορίας, φτάνει στα παθολογικά αγγεία, στα οποία έχει την τάση να δεσμεύεται εκλεκτικά. Αφού αυτό συμβεί, ο οφθαλμίατρος εφαρμόζει ένα ειδικό μη θερμικό λέιζερ στον οφθαλμό με τη χρήση ενός ειδικού φακού για 83 δευτερόλεπτα. Το ειδικό αυτό λέιζερ ενεργοποιεί το φάρμακο, το οποίο τότε αποφράσσει τα παθολογικά αγγεία. Σε αντίθεση με την εφαρμογή του θερμικού λέιζερ, η φωτοδυναμική θεραπεία καταστρέφει επιλεκτικά τα παθολογικά αγγεία αφήνοντας ανέπαφο το φυσιολογικό ιστό.
Η φωτοδυναμική θεραπεία περιορίζει την απώλεια της όρασης. Δεν σταματά την απώλεια της όρασης, ούτε αποκαθιστά την απώλεια που έχει ήδη συμβεί. Τα αποτελέσματα της θεραπείας είναι συχνά προσωρινά και η θεραπεία μπορεί να χρειαστεί να επαναληφθεί.
Ενέσεις
Η υγρή ΗΕΩ αντιμετωπίζεται σήμερα κατά κανόνα με νέα φάρμακα, τα οποία εφαρμόζονται με ένεση στον οφθαλμό. Τα φάρμακα αυτά αντιμετωπίζουν έναν παράγοντα, που ονομάζεται VEGF και ο οποίος έχει βρεθεί ότι είναι υπεύθυνος για την ανάπτυξη των παθολογικών αγγείων.
Ο ασθενής θα χρειαστεί, κατά κανόνα, επαναλαμβανόμενες ενέσεις, ακόμα και ανά μήνα. Ο οφθαλμός αναισθητοποιείται πριν από κάθε ένεση. Η θεραπεία μπορεί να περιορίσει την απώλεια και σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα και να βελτιώσει την όραση. Στην Ελλάδα υπάρχουν διαθέσιμες δύο τέτοιες εγκεκριμένες θεραπείες, η ρανιμπιζουμάμπη και η πεγαπτανίμπη.
Θεραπεία με Eylea (αφλιμπερσέπτη) Ηλικιακή Εκφύλιση Ωχράς Κηλίδας
Η αφλιμπερσέπτη (aflibercept), είναι η δραστική ουσία του φαρμάκου Eylea. Η ουσία αυτή αποκλείει τη δραστηριότητα μιας ομάδας παραγόντων, που είναι γνωστοί ως αγγειακοί ενδοθηλιακοί αυξητικοί παράγοντες (VEGFfactors). Σε ασθενείς με υγρού τύπου ΗΕΩ, αυτοί οι παράγοντες όταν βρίσκονται σε αυξημένη ποσότητα, πυροδοτούν τον ανώμαλο σχηματισμό νέων αιμοφόρων αγγείων στο μάτι. Αυτά τα νέα αιμοφόρα αγγεία μπορούν να προκαλέσουν τη διαρροή αίματος και συναφών στοιχείων μέσα στο μάτι και την επακόλουθη βλάβη των ιστών του ματιού που είναι υπεύθυνοι για την όραση.
Πώς χορηγείται το Eylea;
Οι ασθενείς με υγρού τύπου ΗΕΩ καλό είναι να λαμβάνουν θεραπεία με μία ένεση ανά μήνα για τρεις (3) διαδοχικές δόσεις και στη συνέχεια μία ένεση κάθε δύο (2) μήνες. Σε κάθε περίπτωση και αναλόγως με το στάδιο της εκφύλισης της ωχράς, ο γιατρός σας θα σας υποδείξει τη συχνότητα χορήγησης του φαρμάκου. Η συνέχιση και η συχνότητα της θεραπείας καθορίζεται από μετρήσεις της οπτικής οξύτητας, αλλά και με οπτική τομογραφία συνοχής (OCT).
Θεραπεία της ξηρής Ηλικιακής Εκφύλισης της Ωχράς Κηλίδας
Όταν η ξηρή ΗΕΩ φτάσει σε προχωρημένο στάδιο και προκαλέσει απώλεια της κεντρικής όρασης, καμιά θεραπεία δεν μπορεί πλέον να βοηθήσει. Παρόλα αυτά, όταν η νόσος είναι στα ενδιάμεσα στάδια, υπάρχει θεραπεία, η οποία ενδέχεται να μειώσει τον κίνδυνο της περαιτέρω εξέλιξης της πάθηση. Η θεραπεία αυτή γίνεται με τη χρήση συμπληρωμάτων διατροφής (αντιοξειδωτικές ουσίες).
Απώλεια μέρους της όρασης λόγω Ηλικιακής Εκφύλισης της Ωχράς Κηλίδας
Οι ασθενείς, οι οποίοι έχουν ήδη χάσει κάποιο μέρος της όρασης από ΗΕΩ, δεν θα πρέπει να φοβούνται να χρησιμοποιήσουν τους οφθαλμούς τους για διάβασμα, παρακολούθηση τηλεόρασης ή άλλες δραστηριότητες ρουτίνας, καθώς δεν πρόκειται να προκληθεί περαιτέρω απώλεια της όρασής από αυτό. Αν η απώλεια όρασης είναι αρκετά σοβαρή, τότε μπορούν να απευθυνθούν στον οφθαλμίατρό τους, προκειμένου να τους δοθούν τα λεγόμενα βοηθήματα χαμηλής όρασης, όπως είναι, για παράδειγμα, οι ειδικοί φακοί.