Καθώς έχει προ πολλού πάψει να είναι μία νόσος με κακή πρόγνωση που οδηγεί σε τύφλωση, η έγκαιρη διάγνωση πρωτίστως και η άμεση και σωστή αντιμετώπιση από εξειδικευμένο οφθαλμίατρο στο κατάλληλο οφθαλμολογικό κέντρο θα προσφέρουν ποσοστά ανατομικής επιτυχίας έως και 95% με την πρώτη επέμβαση και σχεδόν 99% μετά την επανεγχείρηση.
Η αντιμετώπιση της αποκόλλησης του αμφιβληστροειδούς μπορεί να γίνει απλά με laser ή να απαιτηθεί χειρουργική παρέμβαση
Η αποκόλληση αμφιβληστροειδούς είναι μία επείγουσα οφθαλμολογική κατάσταση που απαιτεί άμεση χειρουργική αντιμετώπιση. Ο αμφιβληστροειδής είναι ένας χιτώνας στο εσωτερικό μέρος του ματιού. Καλύπτει όλη την εσωτερική επιφάνεια του πίσω μέρους του οφθαλμού. Η ονομασία του προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «αμφίβληστρον», που σημαίνει δίχτυ. Ετσι είχαν ονομάσει οι αρχαίοι Ελληνες τον χιτώνα αυτό, διότι αυτή την εικόνα τούς έδινε νεκροτομικά. Στη συνέχεια οι Λατίνοι χρησιμοποίησαν την αντίστοιχη λατινική λέξη «retina», που σημαίνει ακριβώς το ίδιο. Αυτό λοιπόν το δίχτυ, ο αμφιβληστροειδής, συγκεντρώνει όλες τις εικόνες που το άτομο θέλει να δει και τις στέλνει στον εγκέφαλο, στον οπτικό φλοιό που βρίσκεται στο πίσω μέρος του εγκεφάλου, στον ινιακό λοβό.
Επείγον πρόβλημα
Ο αμφιβληστροειδής, για να λειτουργεί σωστά, πρέπει να βρίσκεται πάντα στη θέση του «κολλημένος». Αν για κάποιο λόγο απομακρυνθεί από τη θέση του, δηλαδή «αποκολληθεί», τότε παύει να έχει σύνδεση με τον κεντρικό εγκέφαλο και έτσι δεν μπορεί να στείλει εικόνες και φως. Επιπλέον, πολλά κύτταρά του αρχίζουν να ατροφούν και να νεκρώνονται.
Ο οργανισμός στην προσπάθειά του να αποκαταστήσει το πρόβλημα αρχίζει μία επουλωτική διαδικασία που ονομάζεται παραγωγική αμφιβληστροειδοπάθεια. Κατά τη διαδικασία αυτή δημιουργούνται μεμβράνες που σκοπό έχουν να αποκαταστήσουν το πρόβλημα. Ομως δυστυχώς, αντί να βοηθούν την κατάσταση, την επιδεινώνουν και, αντί να επανακολλούν τον αμφιβληστροειδή, τον έλκουν και τον τραβούν μακριά από τη θέση του, με τελικό αποτέλεσμα την πλήρη και ολοκληρωτική αποκόλλησή του.
Αυτά τα δύο γεγονότα, η νέκρωση των κυττάρων αλλά και η δημιουργία των μεμβρανών, κάνουν την αντιμετώπιση της αποκόλλησης του αμφιβληστροειδούς εξαιρετικά επείγουσα κατάσταση. Σε αυτή την περίπτωση, όσο πιο νωρίς γίνει η διάγνωση και ακολουθηθεί από γρήγορη αντιμετώπιση τόσο πιο καλά αποτελέσματα θα έχουμε.
Ωχρά κηλίδα
Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε και το θέμα της αποκόλλησης ή μη και της ωχράς κηλίδας. Η ωχρά κηλίδα είναι το κέντρο του αμφιβληστροειδούς. Αποτελεί δηλαδή την κεντρική του περιοχή, είναι ένα φυσιολογικό μέρος του ματιού το οποίο είναι υπεύθυνο για την ευκρίνεια της όρασης. Η ωχρά κηλίδα είναι αυτή που μας κάνει να βλέπουμε λεπτομέρειες, τα γράμματα, τους αριθμούς και τα χαρακτηριστικά του προσώπου με το οποίο συνομιλούμε. Οσο λοιπόν η αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς παραμένει στην περιφέρεια του βυθού του ματιού και δεν πλησιάζει την ωχρά κηλίδα τόσο δεν κινδυνεύει το μάτι να χάσει όραση μετά από μία επιτυχημένη χειρουργική αποκατάσταση.
Οταν όμως αποκολληθεί η ωχρά κηλίδα, τότε ο ασθενής διαπιστώνει αιφνίδια απώλεια της κεντρικής όρασής του και θα πρέπει επειγόντως να χειρουργηθεί. Παραμονή της ωχράς κηλίδας μακριά από τη θέση της σημαίνει νέκρωση κυττάρων που θα οδηγήσει σε ελάττωση της κεντρικής όρασης, δηλαδή της οπτικής οξύτητας μετά από μία, κατά τα άλλα, επιτυχημένη χειρουργική αντιμετώπιση.
Με απλά λόγια
Οι αιτίες της αποκόλλησης του αμφιβληστροειδούς είναι πολλές. Η κυριότερη όμως είναι η ρηγματογενής αιτιολογία. Δηλαδή αυτή η αποκόλληση που ακολουθεί μία ρωγμή του αμφιβληστροειδούς, η οποία γίνεται μετά από μία έλξη του υαλοειδούς σώματος στον αμφιβληστροειδή που τον «σχίζει», του δημιουργεί ένα ρήγμα, μια ρωγμή και γι' αυτό ονομάζεται ρηγματογενής.
Ας εξηγήσουμε όμως πιο διεξοδικά όλη τη διαδρομή της πρόκλησής της. Το μάτι είναι μια «μπάλα» που είναι γεμάτη από μια διαφανή ουσία σαν «ζελέ». Αυτό το «ζελέ» ονομάζεται υαλοειδές σώμα ή απλά υαλοειδές.
Οταν είμαστε νέοι αυτό το ζελέ είναι σκληρό και σφριγηλό, όπως και όλοι οι υπόλοιποι ιστοί του σώματός μας (δέρμα, λίπος, μύες). Με την πάροδο της ηλικίας και όπως χαλαρώνουν οι ιστοί του σώματος, έτσι χαλαρώνει και το υαλοειδές και τελικά ρευστοποιείται, «νερουλιάζει».
Αρχικό σύμπτωμα αυτής της ρευστοποίησης είναι τα «μυγάκια»! Αυτά τα… μυγάκια αποτελούν συμπυκνωμένες περιοχές του υαλοειδούς που δεν έχουν ρευστοποιηθεί ακόμα και κολυμπάνε στις ήδη ρευστοποιημένες περιοχές. Η επόμενη συνέπεια της ρευστοποίησης είναι η ελάττωση του όγκου του υαλοειδούς. Λόγω της υγροποίησης χάνει κάποιο όγκο, συρρικνώνεται και έχει αποτέλεσμα να αρχίζει να αποχωρίζεται από το εσωτερικό τοίχωμα του ματιού, δηλαδή από τον αμφιβληστροειδή.
Τις περισσότερες φορές αυτό γίνεται χωρίς συμπτώματα και χωρίς συνέπειες. Σε κάποιες λίγες περιπτώσεις παρουσιάζονται… λάμψεις, φωτάκια ή αστραπές, οι οποίες συνήθως συνοδεύουν τα μυγάκια. Γιατί έχουμε λάμψεις και αστραπές; Ο αμφιβληστροειδής είναι νεύρο. Μόνο που δεν είναι νεύρο που μεταφέρει πόνο, αλλά νεύρο που μεταφέρει φως, άρα λοιπόν όταν ερεθίζεται, αντί για πόνο, δημιουργεί φωτεινά σήματα.
Ετσι η έλξη του υαλοειδούς επάνω στον αμφιβληστροειδή μπορεί να μεταφραστεί ως τράβηγμα του δέρματος με ένα τσιμπιδάκι. Και όπως το τσιμπιδάκι θα δημιουργήσει πόνο, έτσι και το τράβηγμα του υαλοειδούς θα δημιουργήσει φως! Και ενώ τις περισσότερες φορές έχουμε τελικά χαλάρωση της έλξης και ανακούφιση από τα συμπτώματα, σε κάποιες λίγες περιπτώσεις (περίπου ένα σε 1.000 περιστατικά) η έλξη είναι τόσο δυνατή που θα δημιουργήσει ρωγμή, η οποία αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα με laser θα οδηγήσει σε αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς.
Σάκχαρο
Αλλες αιτίες αποκόλλησης του αμφιβληστροειδούς είναι το σάκχαρο (ο σακχαρώδης διαβήτης), το οποίο λόγω των προβλημάτων που δημιουργεί μέσα στο μάτι καταλήγει σε αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς. Επίσης τραύμα του ματιού, είτε από «κλειστό» τραυματισμό (όταν δηλαδή δεν υπάρχει ανοιχτή πληγή παρά μόνο σύνθλιψη και συμπίεση του βολβού) είτε από ανοιχτό (όταν υπάρχει ανοιχτή πληγή), προκαλεί αποκόλληση. Προηγηθείσες χειρουργικές οφθαλμολογικές επεμβάσεις αυξάνουν την πιθανότητα δημιουργίας αποκόλλησης και, τέλος, η μυωπία αποτελεί έναν, μικρής όμως βαρύτητας, προδιαθεσικό παράγοντα αποκόλλησης του αμφιβληστροειδούς.
Στο χειρουργείο
Η αντιμετώπιση της αποκόλλησης του αμφιβληστροειδούς μπορεί να γίνει απλά με laser ή να απαιτηθεί χειρουργική παρέμβαση. Laser θεραπεία εφαρμόζεται στις πολύ αρχόμενες ρωγμές, όπου τα χείλη τους δεν έχουν αρχίσει να εγείρονται ή και αν έχουν αρχίσει, η έγερση αυτή είναι αρκετά περιορισμένη. Η εφαρμογή του laser δεν απαιτεί χειρουργική αίθουσα, μπορεί να γίνει και σε ένα καλά εξοπλισμένο ιατρείο, αλλά απαιτεί περιορισμένη δραστηριότητα από πλευράς του ασθενούς τις αμέσως επόμενες ημέρες. Αν λοιπόν η αποκόλληση δεν διαγνωσθεί νωρίς και προχωρήσει, τότε απαιτείται χειρουργική αντιμετώπιση. Στη χειρουργική αντιμετώπιση χρησιμοποιούνται δύο τεχνικές: η εξωβολβική και η ενδοβολβική.
● Στην πρώτη ο χειρουργός προσπαθεί να πιέσει εξωτερικά το τοίχωμα του ματιού και να πλησιάσει τον αποκολλημένο αμφιβληστροειδή. Χρησιμοποιεί διαφόρου μεγέθους «μαξιλαράκια» από σιλικόνη, τα οποία ονομάζονται σκληρικά μοσχεύματα. Αυτά τα μοσχεύματα σταθεροποιούνται με ράμματα επάνω στο άσπρο τοίχωμα του ματιού που ονομάζεται σκληρός χιτώνας και γι' αυτό ονομάζονται σκληρικά μοσχεύματα. Στη συνέχεια σκεπάζονται από τη διαφανή μεμβράνη του ματιού, τον επιπεφυκότα, πάλι με ράμματα.
Στο εσωτερικό του ματιού και αφού επικολληθεί ο αμφιβληστροειδής, εφαρμόζεται laser φωτοπηξία ή κρυοθεραπεία, στην προσπάθεια να δημιουργηθεί ουλή γύρω από την αρχική ρωγμή και έτσι να απαλειφθεί η αιτία της αποκόλλησης. Η τεχνική αυτή είναι η τεχνική που εφαρμόζεται πάνω από 60 χρόνια. Από το ξεκίνημά της έως τώρα πάρα πολλές τεχνολογικές αλλά και τεχνικές βελτιώσεις συνεισέφεραν στο να αυξηθούν τα ποσοστά επιτυχίας της από 50% αρχικά στο 85-95% στις μέρες μας.
● Με την εσωβολβική τεχνική, που ονομάζεται και υαλοειδεκτομή, ο χειρουργός μεταθέτει τον έκτοπο αποκολλημένο αμφιβληστροειδή πίσω στη θέση του από το εσωτερικό του ματιού. Χρησιμοποιώντας τρεις πύλες εισόδου στο άσπρο τοίχωμα του ματιού (σκληρό χιτώνα), εισάγει τα εργαλεία που του επιτρέπουν να κάνει χειρισμούς από το εσωτερικό του ματιού. Στη συνέχεια και αφού ο αμφιβληστροειδής είναι στη θέση του εφαρμόζεται και εδώ laser ή κρυοθεραπεία γύρω από την υπεύθυνη για την αποκόλληση ρωγμή, για να δημιουργήσει τη στεγανότητα και τη σταθερότητά της.
Τέλος, ειδικό αέριο το οποίο απορροφάται σε διπλάσιο ή τετραπλάσιο χρόνο απ' ό,τι ο απλός αέρας θα γεμίσει την οφθαλμική κοιλότητα, για να διατηρήσει τον αμφιβληστροειδή σταθερό για 15 μέρες, μέχρι να κολλήσει οριστικά. Ο αέρας αυτός έχει τον ίδιο ρόλο που έχει και ο γύψος στο σπασμένο κόκαλο που το κρατάει ακίνητο μέχρι να κολλήσει. Και όπως ένα μέλος (χέρι ή πόδι) με γύψο δεν μπορεί να κινηθεί, έτσι και ένα μάτι που έχει αέριο δεν μπορεί να δει καθαρά μέχρι που να απορροφηθεί η φυσαλίδα από τον οργανισμό.
Η ενδοβολβική αυτή θεραπεία είναι μία νεότερη θεραπεία και τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιείται όλο και πιο εκτεταμένα. Εχει εξίσου καλά ποσοστά επιτυχίας, που αγγίζουν το 95% με μία και μόνο εγχείρηση και επίσης το πλεονέκτημα των τελευταίων ετών ότι δεν χρησιμοποιούνται ράμματα. Μειονέκτημά της έναντι της παλαιότερης τεχνικής είναι ότι σε ασθενείς άνω των 40 με 45 ετών θα δρομολογήσει τη διαδικασία ωρίμανσης του καταρράκτη τους πολύ πιο γρήγορα απ' ό,τι αν δεν είχαν χειρουργηθεί.
Μετεγχειρητικές επιπλοκές και νέα επέμβαση
Και στις δύο τεχνικές υπάρχει ένα διάστημα 3-5 μηνών, κατά το οποίο ο ασθενής -παρά την αρχικά επιτυχημένη επέμβαση- κινδυνεύει να ξαναξεκολλήσει ο αμφιβληστροειδής του, οπότε θα πρέπει και πάλι έγκαιρα και άμεσα να αντιμετωπιστεί χειρουργικά. Σε αυτές τις περιπτώσεις, γίνεται πάντα αντιμετώπιση εκ των έσω και στα πιο δύσκολα περιστατικά, αντί για αέριο, χρησιμοποιείται έλαιο σιλικόνης, το οποίο -σε αντίθεση με το αέριο που απορροφάται σε 15 με 30 ημέρες- παραμένει και προσφέρει σταθερότητα όσο καιρό κρίνει ο χειρουργός. Μειονέκτημα της σιλικόνης είναι ότι απαιτείται νέα χειρουργική επέμβαση για την αφαίρεσή της.
Καταλήγοντας θα πρέπει να τονιστεί ότι η αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς έχει προ πολλού παύσει να είναι μία νόσος με κακή πρόγνωση που οδηγεί σε τύφλωση. Η έγκαιρη διάγνωση πρωτίστως και η άμεση και σωστή αντιμετώπιση από εξειδικευμένο οφθαλμίατρο στο κατάλληλο οφθαλμολογικό κέντρο θα προσφέρουν ποσοστά ανατομικής επιτυχίας έως και 95% με την πρώτη επέμβαση και σχεδόν 99% μετά την επανεγχείρηση σε περίπτωση επιπλοκής. Η διατήρηση της καλής όρασης θα εξαρτηθεί ευθέως από το εάν η ωχρά κηλίδα είχε ξεκολλήσει ή όχι κατά την πρώτη επέμβαση, καθώς και από το κατά πόσο το μάτι εμφάνισε επιπλοκές.